Behandelingsmethode

Ik kan het niet alleen …..

Toen professor Bladergroen in 1978 afscheid nam als hoogleraar aan de Universiteit in Groningen deed zij dit met een rede getiteld:”Nooit of …. of, altijd en …. en”. Hiermee wilde zij onder andere aangeven dat er in behandeling van leerstoornissen als dyslexie en dyscalculie nooit sprake kan zijn van één invalshoek of aanpak. Behandeling moet in veel gevallen multidisciplinair zijn. Zo kan het zijn dat basale motorische ontwikkelingsproblemen / achterstanden een rol spelen, of dat er sprake is van een vertraagde spraak/taalontwikkeling, er kunnen problemen zijn met het visueel- motorische systeem, er kan sprake zijn van een complex van symptomen als verhoogde afleidbaarheid, concentratieproblemen en een impulsieve taakaanpak (niet eerst kijken en/of luisteren voor je gaat denken en doen) al dan niet gepaard gaand met motorische onrust enz. Genoemde problemen vragen om nader onderzoek en daarop volgende behandeling, welke uitgevoerd worden door senso- motorische therapeuten, logopedisten, optologen, (neuro)psychologen of kinderpsychiaters. Uiteraard is het niet in alle gevallen zo dat deze onderzoeken/behandelingen noodzakelijk zijn.

Mijn aanpak bij dyslexie

Mijn behandelingsterrein betreft de aanpak van lees-, spelling- en rekenstoornissen (dyslexie en dyscalculie).

Daarbij ga ik uit van het en … en principe van Bladergroen. Uitgangspunt bij de aanpak van de lees- en spellingsproblemen vormt de fonologische (ook wel psycho- linguistische genoemde) benadering. Het gaat te ver om hier een volledig overzicht te geven van de manier waarop ik de lees- en spellingsproblemen, die zich gedurende de periode van groep 3- groep 8 kunnen voordoen aanpak. Ik moet volstaan met het aangeven van wat beschouwd zou kunnen worden als de kern van de behandeling.

De fonologische/psycho-linguistische benadering

Uitgangspunt is een indeling in klankgroepen, waarbij de verschillende soorten klinkers elk een eigen code krijgen. In de eerste fase van de behandeling moeten klankonderscheiden en klank- tekenkoppelingen ingetraind worden op het niveau van klankzuivere woorden, later ook woordsamenstellingen, eerst alleen op woord-, vervolgens ook op zinsniveau. Alle fonologische voorwaarden, waarop kinderen kunnen uitvallen worden op dit niveau “getraind”. Leren lezen en spellen lopen dan bij de jongste kinderen ( 7/8 jaar) gelijk op, d.w.z. dat ze bij de aangeboden leesstof ook beginnen met de meest eenvoudige woorden (2 of 3 klank- woorden).

Het “geheim” van een effectieve aanpak

De kracht van de methode zit m.i. in de (zeer) hoge mate van woordherhaling, waardoor woordbeelden bijna worden “ingebrand” en in de zeer geleidelijke opbouw wat betreft moeilijkheidsgraad van de woordstructuren. Van het allereerste leesmoment af wordt als norm gesteld, dat de woorden direct foutloos worden benoemd en (bij teksten) zo mogelijk in woordgroepen worden gelezen. Op die manier worden veel voorkomende en vaak hardnekkige problemen als het spellend lezen, woord voor woord lezen en radend lezen voorkomen.

Preventie van problemen?

In het verleden heb ik meerdere keren te maken gehad met gezinnen, waarvan ik de twee oudste kinderen in behandeling had. In de betreffende gevallen was zeker sprake van een erfelijk bepaalde vorm van dyslexie Als het derde kind op het punt stond in groep 3 te beginnen adviseerde ik de ouders de leesstof aan te bieden, die ik bij een basale behandeling gebruik. In die gevallen leverde het leren lezen en spellen niet die problemen op die de oudsten wel hadden gehad!

Voortgezet lezen en spellen

Bij het leren lezen en spellen van meerlettergrepige woorden gaat het er vervolgens om dat relaties tussen lettergrepen/klankvoeten en fonologische lees- en spellingregels worden aangeleerd en ingetraind met als doel: het leren ontsleutelen en benoemen van langere woorden door de te lezen woorden te “coderen” overeen-komstig het geleerde klankoverzicht met de daarbij gebruikte codes en komen tot de juiste spelling door je zelf te dicteren in klankvoeten synchroon met het opschrijven ervan, waarbij de aandacht dan gericht moet zijn en blijven op het onderscheiden van korte en lange klanken gecombineerd met positiebepaling (al dan niet op het eind van de klankvoet) en toepassing van de regels voor de klinkerverenkeling en medeklinkerverdubbeling.

Vergelijkbare behandelingen

Een dergelijke aanpak kent een aantal varianten, zoals de LEXY- methode van het IWAL en de F&L methode van de Stichting Taalhulp.

Voor het eerst werd een systeem van codering van klanken bij mijn weten ontwikkeld door mevr. Slagter- Sijnstra (Taalopbouw via het luisteren). Ook in de methode Klankstad/Letterdorp van Kooreman werd met een klanksysteem met codes gekoppeld aan regeltoepassing gewerkt. Kooremen is de bedenker van begrippen als “Hoormannetje, Tekendief en Dubbelzetter”. Tenslotte noem ik als voorbeeld de methode “Holeklasadijn” van mevr. R. Gorissen.

En ….. en

Deze fonologische– ook wel als psycholinguistische methode bekend staande - aanpak is niet voldoende, ervan uitgaande dat aan de lees- en spellingproblemen voor elke dyslecticus een specifieke combinatie van onderliggende functie zwakten/sterkten ten grondslag ligt.

Orthodidactische behandeling

Wanneer er stagnaties in het behandelingsproces optreden is het de keuze voor een orthodidactische, ook wel leertaakgerichte behandeling die noodzakelijk is, b.v. om bepaalde auditieve en/of visuele uitvallen door middel van gerichte oefening aan te pakken.

De rol van de “behandelaar”

Er wordt al jaren gezocht naar zogenaamde “teacher-free” behandelingsmethodes, d.w.z. methodes die door iedere behandelaar kunnen worden toegepast en die dan ook tot dezelfde resultaten zouden leiden.
Het streven gaat m.i. voorbij aan een heel belangrijke factor in het behandelingsproces en wel de persoon, dan wel de pedagogisch- didactische capaciteiten van de behandelaar zelf.

De therapeutische relatie

Elke behandeling is gebaseerd op de “therapeutische” relatie tussen behandelaar en de cliënt. In mijn behandelingsaanpak staat niet de ene of de andere methode centraal, maar is het het kind met zijn/haar problemen waar ik me – het klinkt misschien wat overdreven – mee moet identificeren om vervolgens vanuit de mogelijkheden van dat kind en in diens eigen tempo de lees-, spellings- en/of rekenproblemen aan te pakken.

Het waarom van een “Duo”- behandeling

De één – op - één behandelingssituatie heeft ook haar beperkingen. In bepaalde fasen van de behandeling kunnen problemen in spelvormen geoefend worden, maar als kind tegenover de behandelaar heb je het gevoel dat je nooit kunt winnen. Ook blijft het kind in die één – op - één sessies het gevoel houden dat het de enige is, die bepaalde problemen heeft.
O. a. in de strijd met gelijkwaardige tegenstanders – in dit geval ook lotgenoten! – ligt de kracht van een zgn. duo- behandeling.

Doelstelling

Het uiteindelijke doel van de behandeling is niet het tot een superlezer en/of speller maken van een dyslectisch kind. Wel is het in de meeste gevallen mogelijk gebleken om hen op minstens gemiddeld niveau te krijgen (vgl. C- niveaus en hoger) en ze daarmee in staat te stellen aan het eind van de basisschool te kunnen kiezen uit de verschillende vormen van voortgezet onderwijs (afgezien van de uitslag op de Entree- en Eindtoetsen).
Zo’n 10 – 15 % ging direct door naar het vwo, 20 % naar het havo, 25 % naar een “mavo”/havo brugklas, 30 % naar vmbo-T en de rest naar overige vormen van voortgezet onderwijs.

Mijn aanpak bij dyscalculie

Verreweg de grootste groep van de kinderen met rekenproblemen die ik in behandeling heb, is blijven steken op het niveau van het door- en terugtellend rekenen; de rekenbasis, d.w.z. optellen en aftrekken < 10 en vervolgens < 18 is bij hen niet geautomatiseerd. Onvoldoende automatisering van de basisbewerkingen is wel de belangrijkste uitingsvorm van dyscalculie en betekent dat een kind al in een vroegtijdig stadium (groep 3) volledig vast loopt.

Het leren automatiseren van de eerder aangegeven rekenbasis en van de tafels vanuit het doornemen van de structuurverhoudingen van het eerste tiental op tast- en voorstellingsniveau en in allerlei spelvormen waardoor het inzicht in verbanden tussen formules en handelingen duidelijk wordt vormt de kern van mijn behandeling.

Andere onderdelen van de behandeling worden afgeleid uit de problemen die gesignaleerd zijn bij afname van een rekenonderzoek (zie Onderzoek).

 

© Dyslexie Centrum Kennemerland